Η «εκ περιτροπης Προεδρία» και η πιο επικίνδυνη πρόνοια του  Σχεδίου Αναν

Οπως προχωρουν οι εντατικες συνομιλίες Αναστασιάδη-Ακκιντζι η έμφαση φαίνεται να μεταφέρεται απο τα θέματα της Διακυβέρνησης στα μέχρι σήμερα θέματα-ταμπου των Εγγυήσεων και του Εδαφικου.  Αυτη η μετατόπιση της συζήτησης έχει, για την ώρα τουλάχιστον, αφήσει στο περιθώριο ένα απο τα πιο αιχμηρα σημεία επίθεσης των απορριπτικων: την «εκ περιτροπης Προεδρία».  Το θέμα αναπόφευκτα θα επανέλθει με τον ένα ή τον άλλο τρόπο και αν δεν λυθει με ξεκάθαρους όρους θα αποτελέσει παράγοντα υπονόμευσης της Λύσης, είτε πριν είτε μετα μια πιθανη συμφωνία.

Το Σχέδιο Αναν ξεπερνούσε αυτο το πρόβλημα με το εξαμελες Προεδρικο Συμβούλιο.  Στην πραγματικότητα υιοθετούσε την «εκ περιτροπης Προεδρία» υποβαθμίζοντας τη σημασία του Προέδρου.  Είναι περίεργο το γεγονος ότι τότε δεν δόθηκε πολλη σημασία στο θέμα, ούτε απο τους υποστηρικτες του σχεδίου ούτε απο τους πολέμιούς-του.  Φαίνεται ότι μια υποβαθμισμένη Προεδρία δεν δημιουργει τους συμβολικους συνειρμους που οδηγουν σε έντονα αισθήματα υπερ ή εναντίον μιας τέτοιας εξέλιξης.

Αυτο όμως είναι μια πολυ μυωπικη αντίληψη του θέματος.  Στην πραγματικότητα η υποβάθμιση της σημασίας, και κύρια της συμβολικης σημασίας, της Προεδρίας δεν είναι καθόλου αθώα υπόθεση.  Σε μια χώρα όπου η Ομοσπονδιακη κυβερνητικη δομη υπάρχει παράλληλα με δυο κυβερνητικες δομες, η κάθε μια εκλεγμένη με σαφως εθνικα διαχωρισμένες διαδικασίες, η υποβάθμιση της Προεδρίας οδηγει σχεδον με μαθηματικη ακρίβεια στην ένταση του εθνικου λόγου και την άνοδο των εθνικων συνειδήσεων.

Ας προσπαθήσουμε να φανταστούμε πώς θα εξελιχτουν τα πράγματα.  Εκλέγεται το Προεδρικο Συμβούλιο και έχουμε κάποιον να προεδρεύει κάθε έξι μήνες (ας πούμε).  Στη συνείδηση του κόσμου, τόσο της Κύπρου αλλα και διεθνως, αυτος δεν έχει ούτε τη νομιμοποίηση ούτε το κύρος ενος Προέδρου κράτους.  Παράλληλα, το κάθε κρατίδιο εκλέγει το δικο-του Πρόεδρο με όλο το κύρος της Προεδρίας στη δικη-του κοινότητα.  Οσο τα πράγματα είναι καλα, το σύστημα μπορει να λειτουργει.  Με τις πρώτες δυσκολίες ωστόσο, οι διεκδικήσεις της κάθε κοινότητας θα μεταφράζονται σε σύγκρουσημε το Ομοσπονδιακο Προεδρικο Συμβούλιο.  Ο Πρόεδρος του κάθε κρατιδίου δεν θα διστάσει να υπερασπιστει τη δικη-του κοινότητα σε εθνικη βάση και σύντομα το Προεδρικο Συμβούλιο θα υποβαθμιστει σε διαιτητη ανάμεσα στους Προέδρους των κρατιδίων.  Η εθνικη διαμόρφωση του ίδιου του Προεδρικου Συμβουλίου δημιουργει πια και τη βάση για την αποσύνθεσή-του.

Το παράδειγμα της Ελβετίας αναφέρεται σαν η αισιόδοξη προοπτικη για το σύστημα του Προεδρικου Συμβουλίου.  Η σύγκριση είναι αφελης.  Η Ελβετία δεν αντιμετωπίζει διχαστικα προβλήματα που να απειλουν τη σταθερότητά-της.  Η Ελβετία δεν αποτελείται απο εθνικα διαχωρισμένα καντόνια.  Ο αριθμος των καντονίων είναι πολυ μεγάλος (26) και δεν δημιουργει διοικήσεις ανάλογα σημαντικες με την Ομοσπονδιακη.  Αν ωστόσο φανταστούμε την Ελβετία με τρία μόνο Ομοσπονδιακα κρατίδια (Γερμανικο, Γαλλικο, Ιταλικο) και βυθισμένη σε μια οικονομικη κρίση, η εικόνα θα είναι εντελως διαφορετικη.

Ισως το πιο εύγλωττο παράδειγμα της συμβολικης σημασίας της Προεδρίας είναι η Γιουγκοσλαβία και η κατάρρευσή-της.  Οσο ζούσε ο Τίτο, ο εθνικισμος στις Γιουγκοσλαβικες Δημοκρατίες ήταν σε πολυ χαμηλα επίπεδα.  Με το θάνατό-του, ένας απο τους ηγέτες μιας απο τις Δημοκρατίες άρχισε να αρθρώνει ένα πολυ εθνικιστικο και διχαστικο λόγο:  ο Σλόποταν Μιλόσεβιτς στηρίκτηκε στο Σερβικο εθνικισμο για να γίνει το πιο αναγνωρίσιμο πρόσωπο της Γιουγκοσλαβίας, συμβάλλοντας έτσι στη βίαιη διάλυσή-της.  Για να αποφύγουμε παρεξηγήσεις, η κατάρρευση της Γιουγκοσλαβίας δεν ήταν αποτέλεσμα του Σερβικου εθνικισμου αλλα σίγουρα ο Σερβικος εθνικισμος αποτέλεσε σημαντικο εργαλείο σ’ αυτη την πορεία.

Η συμφωνία Χριστόφια-Ταλατ για την «εκ περιτροπης Προεδρία» με «διασταυρούμενη ψήφο» ήταν μια αριστουργηματικη λύση στο πρόβλημα.  Δημιουργούσε σε επίπεδο συμβολισμου ένα Πρόεδρο που θα είχε τη νομιμοποίηση ταυτόχρονα κι απο τις δυο κοινότητες ενω παράλληλα θα ευνοούσε ένα μή-εθνικιστικο λόγο στην πολιτικη ζωη.  Οι κυβερνητικες δομες των εθνικων κρατιδίων θα εξακολουθούσαν να έχουν τη σημασία-τους, με πιθανες εθνικιστικες εξάρσεις, αλλα θα είχαν αντίβαρο μια σημαντικη, μή-εθνικιστικη Ομοσπονδιακη Προεδρία.

Δυστυχως, η  «εκ περιτροπης Προεδρία» με «διασταυρούμενη ψήφο» έγινε θυσία στο βωμο της προεκλογικης εκστρατείας του Νίκου Αναστασιάδη που την αποποιήθηκε για χάρι της υποστήριξης απο τους απορριπτικους.  Ας ελπίσουμε ότι δεν είναι χαμένη προσπάθεια η επαναφορα-της.

Θέμος Δημητρίου
5 Σεπτεμβρίου 2016